Blog
Wat is TOS? En hoe herken je het bij jonge kinderen?
Wereld TOS dag 2019
Op 18 oktober 2019 is de Wereld TOS dag, met als thema “Houd het helder”. Helder communiceren is belangrijk en prettig voor iedereen, maar voor kinderen met een taalontwikkelingsstoornis (TOS) in het bijzonder. In dit blog vertel ik meer over TOS. Wat is het? En hoe herken je het bij jonge kinderen?
Mijn eerste dag op de kinderopvang
Mijn eerste dag op de kinderopvang. Het zal zo’n 20 jaar geleden geweest zijn. Ik wilde voor mijn onderzoek over taalontwikkeling 2- en 3-jarige kinderen testen en draaide een ochtendje mee in een opvang ergens buiten Utrecht. In de kring vertelde de leidster wie ik was, ik at mee, speelde mee, bekeek boekjes, alles zodat de kinderen mij een beetje leerden kennen. Ik had nog geen experiment gedaan, maar al observerend leerde ik veel. Het ene kind kletste me de oren van het hoofd. De ander had duidelijk andere prioriteiten. Nog een ander kindje keek soms een beetje schuin mijn kant op en vond het reuze spannend. Sommige kinderen maakten een verbaal spektakel, anderen fluisterden, sommigen zeiden niets. Geen kind was hetzelfde.
Heeft Jos ‘n TOS?
Ik denk hier wel eens aan terug als professionals me vragen hoe ze erachter kunnen komen of een kindje in hun groep een taalprobleem heeft. We schatten dat zo’n 5 tot 7% van de kinderen in Nederland een taalontwikkelingsstoornis (TOS) heeft. Dat is veel. Hun taalprobleem komt niet doordat ze weinig taal horen. Ze krijgen voldoende taalaanbod maar hebben een aangeboren handicap, zoals David in dit videofragment vertelt. Hoe ontdek je of een kind in jouw groep TOS heeft? Er zijn allerlei signalen om op te letten, zoals:
- Taal komt laat op gang
- Kind spreekt in korte zinnetjes
- Zinnetjes hebben geen logische volgorde
- Kind heeft moeite met het vinden van woorden
- Kind begrijpt instructies niet
- Het lukt het kind niet goed om een gesprekje te voeren
- Het kind is snel afgeleid of dromerig
Sommige kinderen met TOS zijn erg verlegen, anderen worden boos omdat ze niet uit hun woorden kunnen komen. Geen kind met TOS is hetzelfde … Omdat herkennen van TOS bij baby’s en peuters moeilijk is en een vroege behandeling kan helpen, is er speciaal een poster (“Heeft Jos ’n TOS?”) ontwikkeld voor deze jonge doelgroep, die je gratis via internet kan downloaden.
Blootstellingsachterstand of TOS?
Baby’s kiezen hun taalomgeving niet uit. Er zijn dus baby’s met TOS die in een eentalige omgeving ter wereld komen. Een ander deel groeit op met meerdere talen. Nu is het bij eentalige kinderen al lastig om te herkennen of er sprake is van TOS. Bij meertalige kinderen en zeker bij kinderen die thuis een andere taal spreken, is TOS nog moeilijker te herkennen. Want hoe weten we of problemen in de ontwikkeling van de Nederlandse taal door TOS komen of doordat een kindje later is begonnen met Nederlands leren? Goed contact met ouders is essentieel. Het is belangrijk om te weten hoe lang een kindje Nederlands aan het leren is, hoeveel Nederlands hij of zij hoort. Ook is het heel belangrijk om te weten hoe de ontwikkeling in de thuistaal is. Een kindje heeft namelijk TOS in alle talen die hij of zij leert.
Tips om TOS te herkennen:
- Bedenk dat er verschillende redenen kunnen zijn waarom kinderen niet goed uit hun woorden kunnen komen. Eén van deze redenen is dat een kind TOS heeft. Ook gaat TOS vaak gepaard met bepaald gedrag zoals stil en verlegen zijn, of snel boos worden en onrustig zijn. Maar het is zeker niet zo dat alle kinderen die dit gedrag vertonen ook TOS hebben!
- Denk niet direct aan TOS bij kinderen die net begonnen zijn met Nederlands leren. Taalleren kost tijd, ook bij kleine kinderen. Wees wel alert op rode vlaggen die wijzen op TOS zoals simpele instructies niet begrijpen, korte zinnen maken, woorden in een rare volgorde zetten, niet op woorden kunnen komen, en een trage ontwikkeling ondanks voldoende stimulering. Zie voor meer informatie en handige tips de signaleringsposter.
- Praat met ouders om te kijken of zij jouw zorgen delen. Dit geldt ook voor anderstalige ouders. Als een kindje TOS heeft, dan is dit immers in beide talen merkbaar. Voor sommige ouders kan een diagnose TOS een opluchting zijn, omdat zij bang zijn dat het aan hen ligt dat het met de taal van hun kindje niet goed gaat. Er kunnen culturele verschillen zijn in hoe ouders reageren op en omgaan met een vermoeden van TOS bij hun kindje. Probeer bijvoorbeeld iemand in te schakelen die de ouders goed kent en dezelfde culturele en talige achtergrond heeft. Benadruk ook dat het hun kind erg kan helpen om achter de oorzaak van de taalproblemen te komen.
Meer weten over wat TOS is, hoe je TOS herkent en hoe je met TOS om kan gaan?
Websites met nuttige informatie over TOS:
“Spraaksaam de movie”, een film waarin jongeren met TOS vertellen over hun ervaringen:
https://www.youtube.com/watch?v=Em70FXyN4tg
Online artikel over meertaligheid en TOS:
http://vhz-online.nl/wanneer-verloopt-de-verwerving-van-nederlands-als-tweede-taal-te-traag
Boeken voor professionals:
