Logo Universiteit Utrecht

Early Years blog

Early Years blog

Blog

Werken aan taal met digitale prentenboeken

Suzanne Nelemans, adviseur en onderzoeker, Sardes

Achterin de groep kijken vier kinderen vol aandacht naar hun beeldscherm. Maar ze zijn niet verdiept in een computerspelletje of een filmpje op YouTube. Ze kijken samen met de pedagogisch medewerker naar een digitaal prentenboek, en leren zo allemaal nieuwe woorden.

Digitale prentenboeken zijn prentenboeken die digitaal bekeken en beluisterd worden. Aan de boeken zijn gesproken tekst, filmachtige beelden en geluidseffecten toegevoegd. Benieuwd hoe dat er uitziet? Bekijk hier een compilatie van fragmenten uit verschillende digitale prentenboeken. In deze blog lees je hoe je als professional digitale prentenboeken effectief kunt inzetten om de taalontwikkeling van kinderen te bevorderen.

 

Het effect van digitale prentenboeken op de taalontwikkeling

Digitale prentenboeken kunnen onder bepaalde voorwaarden een positief effect hebben op de woordenschat en het verhaalbegrip van kinderen. Dit blijkt uit een onderzoek onder kleuters met een taalachterstand[1]. Een deel van de kinderen kreeg een ‘statisch’ prentenboek aangeboden. Dit is vergelijkbaar met een fysiek prentenboek: de platen worden op het beeldscherm getoond terwijl een stem het verhaal voorleest. Er zijn geen geluidseffecten of filmachtige beelden toegevoegd. De andere kinderen bekeken hetzelfde prentenboek als digitaal prentenboek, dus met geluidseffecten en filmachtige beelden.

Beide prentenboeken bevorderden de taalontwikkeling, maar de effecten waren bij de digitale prentenboeken groter. De kinderen die de digitale prentenboeken bekeken, begrepen meer van de complexere lagen in het verhaal. Dit is te verklaren door de filmische beelden en geluiden die aan digitale prentenboeken zijn toegevoegd. Ook leerden de kinderen van de digitale prentenboeken meer nieuwe woorden en zinsstructuren dan de andere groep.

Goed nieuws is dat vooral kinderen met een taalachterstand en een lage sociaaleconomische status profiteren van de digitale prentenboeken[2]. Dit is wel onder de voorwaarde dat de digitale prentenboeken aan bepaalde criteria voldoen. Als er te veel interactieve elementen aan de digitale prentenboeken zijn toegevoegd, kan dit namelijk juist een negatief effect hebben op het verhaalbegrip en de woordenschat[3]. Denk bijvoorbeeld aan spelletjes tijdens het afspelen van het digitale prentenboek die het verhaalbegrip niet ondersteunen maar vooral afleiden.

 

Wat zijn goede digitale prentenboeken?

Bij goede digitale prentenboeken ondersteunen de animaties, de cameravoering (het camerastandpunt, waar de camera op scherp stelt en de camerabeweging), de muziek en de geluidseffecten het verhaalbegrip, in plaats van dat ze afleiden. Alles wat toegevoegd is, heeft een functie. In het digitale prentenboek Beer is op vlinder wordt bijvoorbeeld duidelijk wat het woord ‘dartelen’ betekent omdat je vlinder ziet dartelen van bloem naar bloem. En het geluid van een trekharmonica maakt duidelijk dat Beer muziek speelt. Het is belangrijk dat de toegevoegde elementen synchroon lopen met de tekst: op het moment dat het gaat over vlinder die ‘dartelt van bloem naar bloem’ zie je vlinder ook daadwerkelijk dartelen. En de muziek en achtergrondgeluiden moeten niet te hard zijn, zodat je de stemmen goed kunt horen.

Digitale prentenboeken die aan deze criteria voldoen zijn bijvoorbeeld te vinden op Bereslim en Wepboek.

 

Digitale prentenboeken gebruiken in de groep

Kinderen kunnen thuis de digitale prentenboeken bekijken, maar het is ook een geschikte activiteit in de groep. Er valt namelijk nog meer winst te behalen met digitale prentenboeken als de pedagogisch medewerker of leerkracht belangrijke woorden in het verhaal uitlegt en de basis van de verhaallijn vertelt. Taalexpert Kees Broekhof van Sardes ontwikkelde een effectieve aanpak voor het werken met digitale prentenboeken in de groep[4]:

  1. Een prentenboek kiezen en woorden selecteren

Kies een digitaal prentenboek dat past bij het thema in de groep. Zorg dat je ook het gewone prentenboek in je bezit hebt. Selecteer uit het verhaal maximaal vijf onbekende woorden die belangrijk zijn voor het verhaalbegrip en waarvan de betekenis niet direct duidelijk wordt in het verhaal.

  1. Het prentenboek introduceren in de groep

Laat het gewone prentenboek zien in de groep. Bespreek met de kinderen de titel en verbind het boek met het thema. Leg de betekenis van de geselecteerde woorden uit. Bekijk de platen in het boek en neem zo het verhaal door. Zorg ervoor dat de basis van de verhaallijn duidelijk wordt. Eventueel kun je preteaching toepassen door het boek eerst alleen te introduceren in een kleine groep van de meest taalzwakke kinderen.

  1. Het digitale prentenboek bekijken (individueel)

De kinderen bekijken het digitale prentenboek individueel op de computer of tablet. Doordat het boek al een keer is behandeld in de groep, krijgen ze sneller grip op het verhaal en is het makkelijker om zelf achter de betekenis van andere onbekende woorden te komen. De kinderen bekijken het verhaal minimaal drie keer.

  1. Het prentenboek opnieuw lezen in de groep

Bekijk het digitale prentenboek met de groep op het digitale schoolbord, of bekijk het gewone prentenboek. Door te praten over het verhaal komt je erachter of de kinderen de nieuwe woorden en de verhaallijn goed begrepen hebben.

  1. Nogmaals het digitale prentenboek bekijken (individueel)

De kinderen die nog moeite hebben met het verhaal, kijken er nog een paar keer extra naar. Eventueel kun je deze kinderen extra ondersteuning bieden door samen het digitale prentenboek te bekijken en te bespreken. Herhaal de geselecteerde woorden, zet het digitale prentenboek af en toe stil om over het verloop van de gebeurtenissen te praten en vat na afloop het verhaal met het kind samen. Deze activiteit kan ook in een kleine groep plaatsvinden.

Organiseer tussen de fasen door verwerkingsactiviteiten, zodat de nieuwe woorden en het verhaal echt blijven hangen bij de kinderen. Je kunt de kinderen bijvoorbeeld afbeeldingen uit het verhaal op volgorde laten leggen, of een beeldwoordenboekje maken met de geselecteerde woorden.

 

Meertalige digitale prentenboeken

Voor een nieuw onderzoeksproject zijn tien Nederlandse digitale prentenboeken vertaald in het Arabisch, Turks en Tamazight. Dit zijn de drie meest voorkomende thuistalen in de vier kleuterklassen die meedoen aan het onderzoek. Tijdens het onderzoek ontvangt de helft van de kinderen de digitale prentenboeken in de moedertaal om thuis te bekijken, terwijl de andere helft de Nederlandse versie krijgt. Zo wordt onderzocht of de taal van de digitale prentenboeken de leesmotivatie en de Nederlandse woordenschat beïnvloedt. Bekijken de kinderen de boeken vaker als deze in hun moedertaal te bekijken zijn, of maakt dit geen verschil? En gaat de kennis van de Nederlandse taal meer vooruit als de boeken in de eigen taal beschikbaar zijn, of leren ze juist meer van boeken in het Nederlands? U leest het in een volgende blog!

 

[1] Verhallen, M. J., Bus, A. G., & de Jong, M. T. (2006). The promise of multimedia stories for kindergarten children at risk. Journal of Educational Psychology98(2), 410-419.

[2] Korat, O., & Shamir, A. (2008). The educational electronic book as a tool for supporting children’s emergent literacy in low versus middle SES groups. Computers & Education50(1), 110-124.

[3] Takacs, Z. K., Swart, E. K., & Bus, A. G. (2015). Benefits and pitfalls of multimedia and interactive features in technology-enhanced storybooks: A meta-analysis. Review of educational research85(4), 698-739.

[4] Broekhof, K. & Cohen de Lara, H. (2007). Levende Boeken: zo werkt dat! Praktische suggesties voor het werken met Levende Boeken op school en thuis. Utrecht: Sardes.