Op de vlucht

Deze blog van Astrid Elisa Cornelis is oorspronkelijk geplaatst op onze zusterblog Kleutergewijs. Het blogbericht is vertaald en bewerkt door Bodine Romijn.

Kinderen die op de vlucht zijn nemen letterlijk en figuurlijk bagage mee. Beelden van vluchtende mensen bereiken ons tegenwoordig steeds vaker door de opkomst van mobiele telefoons en (sociale) media. Ook jonge kinderen komen er mee in aanraking. Ze horen flarden op de radio of anderen volwassenen er over praten. Ze zien beelden op de televisie of op de smartphone van papa of mama: ‘Wat is dat? Wat zijn die mensen aan het doen?’

In deze blog vertellen we je meer over hoe je met jonge kinderen kan praten over ‘op de vlucht zijn’. We geven je handvatten mee om hier mee om te gaan en hebben leestips voor prentenboeken die dit thema vertalen voor jonge kinderen. De belangrijkste handvatten zijn: luister en observeer, creëer een gevoel van veiligheid en ga in gesprek.

Luister en observeer

• Luister naar de vragen en zorgen waar het kind mee zit. Forceer niet om in gesprek te gaan, maar sluit aan bij wat het kind aangeeft. Voor sommige kinderen is praten moeilijk. Bied dan andere manieren aan om zich uit te drukken: spelen met poppen, tekenen, schilderen, kleien,…
• Zorg voor een goede communicatie tussen school en ouder. Informeer ouders over wat aan bod kwam in gesprekjes op school. Maak de drempel laag, zodat ouders vertellen wat de zorgen zijn waar het kind mee zit.
• Wees alert voor fysieke symptomen die een uiting kunnen zijn van angst en stress: buikpijn, hoofdpijn, slaapproblemen die gemeld worden door de ouders,… Bij aanhoudende stress of angst is het aangewezen om verdere hulp te zoeken. Kinderen die zelf trauma of verlies meemaakten kunnen meer intense reacties vertonen op nieuws over onveiligheid en vluchten. Maar ook kinderen die niet zelf zijn gevlucht kunnen door al het nieuws angst of stressreacties vertonen.

Creëer een veilige omgeving

Kinderen kunnen verontrustende situaties snel persoonlijk opvatten en zich zorgen gaan maken. Ze kunnen zich ook zorgen maken over familieleden die elders wonen – al dan niet in conflictueuze gebieden. Zorg voor geruststelling en geef hen een gevoel van veiligheid. Wees je er van bewust dat verschillende kinderen andere dingen nodig hebben om zich gerustgesteld te voelen.

Ga in gesprek en beantwoord vragen

• Overlaad kinderen niet met te veel informatie. Houd het bij een uitleg die begrijpelijk is voor het kind. Zorg wel voor eerlijke informatie.
• Soms stellen kinderen dezelfde vragen opnieuw en opnieuw. Vaak doen ze dat omdat ze geruststelling zoeken. Herhaal dan rustig je uitleg. Wees consequent in je uitleg, stel gerust, maar maak ook geen onrealistische beloften.
• Laat voelen dat je belang hecht aan de gedachten, gevoelens en reacties van het kind.
• Grijp de gelegenheid aan om in te zetten op tolerantie en elkaar helpen. Hieronder vind je ook een aantal prentenboeken die je hierbij kan gebruiken.
• Vermijd stereotypering van groepen in je uitleg.
• Verwoord ook hoe jij je hierbij voelt, zonder hen te overladen met volwassen bezorgdheden of angsten. Kinderen mogen gerust weten dat jij je daar heel droevig bij voelt, dat je graag iets zou willen doen voor die mensen.

Prentenboeken over het thema vluchten

• In Krokodil op weg naar beter (Slegers, 2019) staat Krokodil symbool voor de mens op de vlucht. “Krokodil is op weg. Hij is moe. Hij is bang. Hij is op weg naar beter. Maar waar is dat?… Vroeger had Krokodil een fijn huis. … Hij had familie en veel vrienden.” Het prentenboek is uitnodigend vormgegeven en kinderen worden snel mee in het verhaal gezogen van Krokodil op de vlucht. Een toegankelijk boek dat aanzet tot reflectie over op de vlucht zijn. Wat voelt Krokodil? Wat zou hij denken? Waar is ‘Beter’? Zou hij zijn thuis missen?
• In het subtiel vormgegeven prentenboek De Koffer (Naylor-Ballesteros, 2020) komt een groen wezentje aan bij Konijn, Kip en Vos. Het groene wezentje is stoffig, moe, verdrietig en bang. Hij heeft enkel een koffer bij. Vos en Kip branden van nieuwsgierigheid en willen weten wat er in de koffer zit… Dit prentenboek zet aan tot nadenken over hoe we omgaan met de ander die we niet kennen. Zijn we argwanend, behulpzaam of nieuwsgierig?
• Het prentenboek ‘Mijn twee dekens. Een vluchteling komt bij ons wonen.‘ (Kobald, 2016) vertelt het verhaal van een Afrikaans meisje dat haar oude thuis koestert door zich in een deken te wikkelen van woorden en geluiden uit haar herkomstland. Wanneer ze vriendschap sluit met een meisje van het nieuwe land weeft ze in haar hoofd een deken met de nieuwe woorden van haar nieuwe land. 
• Een waargebeurd verhaal is ‘Mercy. Zo heet ik.‘ (Madame Monsieur, 2020). In de prenten worden de emoties van de vlucht zichtbaar. Weinig woorden, veel beeld. Mercy wordt midden op zee geboren, vlak nadat een groot schip het wankele bootje waarin haar moeder zat gered had. Achteraan in het boek zijn er foto’s opgenomen van de echte Mercy en haar moeder. Kinderen maken zo kennis met het feit dat dit niet zomaar een verhaal is, maar een verhaal dat echt is gebeurd.