Kinderrechten: luisteren naar de mening van kinderen

Natasja van Dijk

Elke vrijdag verandert de groep 2 van juf Petra in een levendig geheel, waarin de kinderen met elkaar praten, hun mening geven en naar elkaar luisteren. Zij heeft namelijk de groepsvergadering ingevoerd. Vandaag vertelt Simon dat hij het niet leuk vindt om op het plein te voetballen, omdat er steeds kinderen tussendoor fietsen. Juf Petra luistert aandachtig naar Simon en vraagt de andere kinderen wat zij ervan vinden. Verschillende kinderen delen hun ervaringen en ideeën, die juf Petra noteert en meeneemt naar de directie. De week erna is er een voetbalveld op een deel van het plein geschilderd door ouders. Simon en zijn klasgenoten voelen zich gehoord en gewaardeerd, en leren dat hun mening ertoe doet.

35 jaar kinderrechten

In het basisonderwijs en de kinderopvang is het essentieel om niet alleen te zorgen voor de fysieke en cognitieve ontwikkeling van kinderen, maar ook voor hun emotionele en sociale ontwikkeling. Een belangrijk aspect hiervan is het respecteren van en luisteren naar de mening van kinderen. Dit principe is verankerd in het Kinderrechtenverdrag, dat op 20 november 1989 werd aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en sindsdien een leidraad vormt voor de rechten van kinderen wereldwijd [1]. In deze blog richten we ons op artikel 12 van het verdrag, dat stelt dat kinderen het recht hebben om hun mening te geven over zaken die hen aangaan, en dat deze mening serieus moet worden genomen.

Kinderrechten in de praktijk

Tijdens je dagelijkse werk met jonge kinderen sta je waarschijnlijk niet steeds stil bij kinderrechten en hoe je daar in je werk rekening mee houdt. Toch kan dit heel goed en laagdrempelig, waarbij je zult merken dat er een grote overlap is tussen kinderrechten en interactievaardigheden en burgerschap.

Binnen de kinderopvang luisteren pedagogisch medewerkers goed naar kinderen, observeren zij de kinderen en houden rekening met wat kinderen leuk vinden. Maar een meer formele en systematische kinderparticipatie, zoals gesprekken of vragenlijsten, hebben nog geen plek in het beleid [2]. Meer formele kinderparticipatie heeft gunstige effecten op het welbevinden en de betrokkenheid van de kinderen[2]. Daarom is het de moeite waard om de mogelijkheden hiervan te verkennen en de kinderen meer te betrekken door bijvoorbeeld gesprekken te voeren.

Luisteren naar de mening van kinderen en interactievaardigheden

Jouw handelen als pedagogisch medewerker of leerkracht maakt het verschil. Door de interactievaardigheden op een passende manier in te zetten, laat je zien dat je hun stem serieus neemt. Bij de interactievaardigheden sensitieve responsiviteit en respect voor autonomie [3] ben je actief bezig met het luisteren naar de mening van kinderen. Sensitieve responsiviteit houdt in dat je gevoelig bent voor wat kinderen bezighoudt en hier passend op reageert. Empathie speelt hierbij een belangrijke rol. Voor jonge kinderen is dit nog moeilijk, maar als volwassene geef je het goede voorbeeld door empathisch naar kinderen te luisteren, zoals in het volgende voorbeeld.

Amina komt huilend naar de leerkracht, juf Marieke, omdat een ander kind haar favoriete speelgoed heeft afgepakt. Juf Marieke knielt neer zodat ze op ooghoogte met Lisa kan praten en zegt rustig: “Amina, ik zie dat je erg verdrietig bent. Wil je me vertellen wat er is gebeurd?” Amina vertelt dat Tim haar pop heeft afgepakt en die niet wil teruggeven. Juf Marieke legt een hand op Amina’s schouder en zegt: “Dat klinkt heel vervelend. Ik begrijp dat je verdrietig bent, omdat jij met de pop wilde spelen. Het is niet leuk als iemand iets van je afpakt. Zullen we samen naar Tim gaan? Misschien kunnen jullie een oplossing vinden waar jullie allebei blij mee zijn.”

Respect voor autonomie betekent dat je kinderen de ruimte geeft om zelf keuzes te maken en oplossingen te vinden. Deze vaardigheden dragen bij aan een veilige en stimulerende omgeving waarin kinderen zich gehoord en gewaardeerd voelen. Een voorbeeld hiervan is:

In de peutergroep van pedagogisch medewerker Alice mogen de kinderen een activiteit kiezen. Sam wil graag kleien. Alice glimlacht en zegt: “Dat is een goede keuze, Sam. Wat ga je maken met de klei?” Sam antwoordt: “Ik ga een taart maken.” Juf Alice knikt en zegt: “Dat klinkt lekker!”

Luisteren naar de mening van kinderen en Vreedzaam

Vanuit Vreedzaam voor de kinderopvang is veel nagedacht over het integreren van actieve participatie van kinderen binnen de opvang. Een van de uitgangspunten van Vreedzaam in de kinderopvang [4] en scholen [5] daarbij is dat kinderen een stem hebben. Kinderen worden actief betrokken bij het maken van keuzes, in plaats van dat de volwassene alles zelf bepaalt Bijvoorbeeld:

Youssra wil een prentenboek voorlezen aan de peuters. Ze werken nu aan het thema Samen feestvieren en vraagt: “Welk boek zal ik vandaag voorlezen: Anna viert feest óf Feest voor Ilyas?” [6 en 7]

Daarnaast kunnen kinderen meedenken over oplossingen voor problemen. Als volwassene kun je veel problemen snel zelf oplossen voor de kinderen, maar daarmee ontneem je de kinderen een leermoment en de mogelijkheid om zélf oplossingen aan te dragen, zoals in het voorbeeld hieronder.

Meester Tim heeft een probleem dat hij inbrengt in de klassenvergadering. De rode step is favoriet bij het buitenspelen. Hij verdeelt de beurten, maar onthoudt niet goed wie er al zijn geweest. De kinderen opperen verschillende oplossingen, waaronder een kruisje zetten op de namenlijst als iemand aan de beurt is geweest. De kinderen stemmen over dit voorstel door een rood of groen kaartje omhoog te houden. De meeste kinderen zijn het hiermee eens, dus dit plan wordt uitgevoerd.

Conclusie

De voorbeelden in deze blog laten zien hoe belangrijk het is dat kinderen hun stem kunnen laten horen en hoe hun input kan leiden tot veranderingen. Het luisteren naar de mening van kinderen is niet alleen een recht, maar ook een essentieel onderdeel van hun ontwikkeling en welzijn. Door kinderen actief te betrekken bij beslissingen en hen een stem te geven, bevorderen we hun zelfvertrouwen en betrokkenheid. Zoals je ziet kun je dit kinderrecht eenvoudig toepassen in jouw praktijk.

Hoe ga jij kinderen een stem geven?

Referenties

[1] Unicef. (2010) Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Den Haag: UNICEF Nederland. Verkregen op 23 oktober 2024 van https://www.unicef.nl/files/Unicef-kinderrechtenverdrag-2019.pdf

[2] Eijkholt, C.B. (2022). Children’s rights and citizenship: A perspective for inclusive and democratic education and care for young children. [Doctoral dissertation, University Utrecht].

[3] Strik, A., & Schoemaker, J. (2016). Interactievaardigheden: Een kindvolgende benadering. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

[4] Stufkens, N., Oomens, A., & Bakker, S. (2024). Vreedzaam voor de kinderopvang: Algemene inleiding. Rotterdam: CED-Groep.

[5] Scheltema, H., & Van der Ven, M. (2020). De Vreedzame School: Algemene inleiding. Rotterdam: CED-Groep.

[6] Amant, K., (2024). Anna viert feest. Amsterdam: Clavis Uitgeverij.

[7] Timouzar, K., & Coebergh, M. (2017). Feest voor Ilyas. Ekeren: Studio Sesam.

Eerdere blog over kinderparticipatie

https://earlyyearsblog.nl/2022/11/25/kinderparticipatie-hoe-geef-je-kinderen-een-stem/