Meer kleur in je prentenboekenkast: waar let je op?

Prentenboeken kunnen een fijn middel zijn om de opvoeding van kinderen te ondersteunen en verschillende onderwerpen te bespreken. Hierbij is het ook belangrijk om rekening te houden met de culturele en etnische diversiteit in prentenboeken. In deze blog bespreekt onderzoeker Ymke de Bruijn de verschillende manieren waarop je naar diversiteit in jouw prentenboekenkast kunt kijken. 

Kinderen zijn niet ‘kleurenblind’

Lang werd door veel volwassenen gedacht dat kinderen ‘kleurenblind’ zijn, en de verschillen tussen mensen met verschillende etnische achtergronden niet zien. Wetenschappelijk onderzoek laat echter zien dat dit niet klopt: jonge baby’s van slechts 3 maanden oud kunnen mensen met verschillende etnische achtergronden al van elkaar onderscheiden [1].

Het kunnen zien van verschillen tussen mensen is niet erg. Wat wel problematisch is, is dat kinderen op latere leeftijd ook verschillende waardeoordelen aan etnische groepen koppelen. Vooral tussen de vroege kindertijd (2-4 jaar) en midden kindertijd (5-7 jaar) nemen vooroordelen over mensen van kleur sterk toe [2]. Ook uit Nederlands onderzoek blijkt dat kinderen vanaf 6 jaar oud vooroordelen hebben ten nadele van kinderen van kleur [3,4].

Contact via prentenboeken

In contact komen met andere groepen is een effectieve manier om vooroordelen bij kinderen te voorkomen en verminderen. Dit kan bijvoorbeeld door representatie in prentenboeken. Boeken kunnen zowel spiegels vormen voor kinderen om zichzelf in te herkennen, als vensters voor kinderen om in aanraking te komen met anderen [5]. Spiegels zijn belangrijk voor herkenning en een positief zelfbeeld, terwijl vensters belangrijk zijn om te leren over ‘anderen’  en het wereldbeeld dat je ontwikkelt. Zo sla je met diversiteit in prentenboeken twee vliegen in een klap.

Maar welke boeken dan?

Hoewel personages van kleur in Nederlandse prentenboeken ondervertegenwoordigd zijn vergeleken met witte personages [6], komen er steeds meer boeken met personages van kleur op de markt. Er is dan ook steeds meer keuze om meer kleur in je boekenkast te krijgen. Ook kun je rekening houden met het ‘type’ boek dat je kiest. Hoeveel aandacht besteedt een boek bijvoorbeeld aan de achtergrond van een personage van kleur? En komt het thema diversiteit of sociale (on)rechtvaardigheid expliciet aan bod? Op basis hiervan zijn er verschillende ‘typen’ boeken, die een verschillend doel kunnen dienen.

De eerste categorie zijn boeken waar personages van kleur in voorkomen, zonder dat er specifiek aandacht is voor de achtergrond van deze personages. Deze boeken komen het meest voor  [7]. De nadruk ligt hierbij op het verhaal, en niet op diversiteit. Deze boeken kunnen helpen bij het normaliseren van het zien van ‘anderen’, maar er wordt niet zoveel geleerd over de specifieke achtergronden en ervaringen van deze personages.

In andere boeken is er meer aandacht voor de achtergrond van personages van kleur. Mooie voorbeelden hiervan zijn te vinden in de boeken die uitgeverij Rose Stories de laatste jaren uitbracht, zoals Waar is mijn noedelsoep?!? van het schrijversduo Reza en Chee-Han Kartosen-Wong. In dit type boeken wordt op speelse wijze meer aandacht besteed aan culturele elementen die herkenbaar kunnen zijn voor de een, en waar de ander van kan leren.

Een laatste categorie is boeken waarin het expliciet gaat over diversiteit en sociale (on)rechtvaardigheid. Deze categorie boeken is waarschijnlijk de kleinste. In deze boeken ligt het onderwerp er meer bovenop. Deze boeken kunnen daardoor een aanknopingspunt bieden om een gesprek op te starten over ongelijkheid, discriminatie, en racisme. En dat helpt om kinderen niet alleen ‘niet’-racistisch te laten zijn, maar ook ‘anti’-racistisch.

Diversiteit in je boekenkast

Zo kun je op verschillende manieren kijken naar diversiteit in je boekenkast. Worden personages met verschillende achtergronden gerepresenteerd? Zijn er boeken met ‘vanzelfsprekende diversiteit’ en ook boeken waarin meer aandacht is voor de etnische of culturele achtergronden van personages? En zijn er boeken die iets meegeven over sociale (on)gelijkheid en rechtvaardigheid? Past de diversiteit in je boekenkast bij het doel dat je voor ogen hebt? Tijd om in de boeken(kast) te duiken en de balans op te maken!

Verder lezen

Een handige checklist met nog meer vragen die je jezelf kunt stellen over je boekenkast vind je in het boek Ssst! Dat mag je niet zeggen van Eva Diericks, Kato Luyckx en Zarissa Windzak. Algemene tips over opvoeden zonder vooroordelen vind je in het boek Opgroeien in kleur van Judi Mesman.

Referenties

1. Kelly, D. J., Liu, S., Ge, L., Quinn, P. C., Slater, A. M., Lee, K., … Pascalis, O. (2007). Cross-race preferences for same-race faces extend beyond the African versus Caucasian contrast in 3-month-old infants. Infancy, 11, 87–95. doi:1207/s15327078in1101_4
2. Raabe, T., & Beelmann, A. (2011). Development of ethnic, racial, and national prejudice in childhood and adolescence: A multinational meta-analysis of age differences. Child Development, 82(6), 1715–1737. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2011.01668.x
3. de Bruijn, Y., Amoureus, C., Emmen, R. A., & Mesman, J. (2020). Interethnic prejudice against Muslims among White Dutch children. Journal of Cross-Cultural Psychology, 51(3-4), 203-221. https://doi.org/10.1177/0022022120908346
4. Pektas, F., Emmen, R. A., & Mesman, J. (2023). Ingroup and outgroup preference and rejection among young children of different ethnic groups in the Netherlands. Social Development, 32(1), 408-423. https://doi.org/10.1111/sode.12636
5. Bishop RS (1990) Mirrors, windows, and sliding glass doors. Perspect Choosing Using Books Classroom 6(3):ix–xi
6. de Bruijn, Y., Emmen, R. A., & Mesman, J. (2021). Ethnic diversity in children’s books in the Netherlands. Early Childhood Education Journal, 49, 413-423. doi:10.1007/s10643-020-01080-2
7. de Bruijn, Y., Emmen, R. A., & Mesman, J. (2021). What do we read to our children? Messages concerning ethnic diversity in popular children’s books in the Netherlands. SN Social Sciences, 1(8), 206. doi:10.1007/s43545-021-00221-7