Is de leeromgeving wel uitdagend genoeg voor alle kleuters?

Mieke, een leerkracht van groep 1/2 loopt de teamkamer in en ploft in een stoel. “Alweer een ouder die denkt dat zijn kind hoogbegaafd is. Op school vind ik Sam helemaal niet opvallend slim ofzo. Wat is dat toch met die ouders tegenwoordig, ieder kind is blijkbaar hoogbegaafd. Ik weet het niet hoor, Sam heeft wel een grote woordenschat, maar wil nooit een opdracht doen zoals die bedoeld is. Vorige week nog, hij moest een puzzel van 6 stukjes maken, maar hij ging er mee bouwen en thuis schijnt hij puzzels van wel 48 stukjes te maken, dat is toch raar. Ach als Sam zo slim is, dan redt hij zich zelf wel, daar hoef ik als leerkracht weinig voor te doen, toch?”

Gastblogger Patricia Tempelaars. Master pedagoog en werkzaam als intern begeleider op een basisschool

De verwachting van leerkracht Mieke, dat begaafde leerlingen er wel zullen komen, ongeacht welk aanbod of begeleiding ze het kind biedt, is niet waar. Het is juist belangrijk om ook deze leerlingen de aandacht en tijd te geven die ze nodig hebben, zodat zij in ontwikkeling blijven én zich niet aanpassen aan hun omgeving.

Ontwikkelingsvoorsprong bij kleuters

Bij kinderen tot ongeveer 6 jaar wordt er nog niet gesproken over hoogbegaafdheid. Als een kind op een of meerdere ontwikkelingsgebieden duidelijk voorloopt, in vergelijking tot leeftijdgenoten, spreken we van een ontwikkelingsvoorsprong. Kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong komen eerder in de kleuterfase en zijn ook weer eerder kleuter af.

Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong passen zich snel aan, al na 5 tot 6 weken. Dit betekent dat begaafde kleuters al snel minder gaan laten zien dan zij eigenlijk kunnen. (Voor een sprekend voorbeeld van hoe dit in zijn werk gaat bekijk https://youtu.be/oFCLdJVoHVg)

Het is belangrijk dat er voorkomen wordt dat een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong zich aanpast aan het niveau van zijn omgeving en daardoor onder zijn niveau gaat presteren. De onderwijsbehoeften van deze leerling moeten daarom zo vroeg mogelijk gesignaleerd worden.

Herkennen van kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong

De meest effectieve manier om kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong in beeld te krijgen is door ze uitdaging te bieden. Een kleuter laat niet zien wat hij kan, wanneer hij niet uitgedaagd wordt. Je zult hem dus moeten stimuleren, zodat je kunt observeren en signaleren. Wanneer je een kleuter uitdaagt, kunnen kenmerken van een ontwikkelingsvoorsprong en talenten zichtbaar worden. Vervolgens kun je hier op aansluiten met rijke activiteiten en passende begeleiding. Het belangrijkste is dat je alert blijft op mogelijke kenmerken van begaafdheid.

Kenmerken van een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong bij kleuters zijn:

• Taalontwikkeling: heeft een goede zinsopbouw, maakt gebruik van een ruime woordenschat en kan de eigen gedachten duidelijk onder woorden brengen.
• Intense betrokkenheid: kan intens met iets bezig zijn en beschikt op die momenten over veel energie.
• Diep denken: denkt na over levensvragen en filosofeert over alledaagse zaken.
• Kennishonger: is nieuwsgierig, weet veel, stelt veel vragen en heeft belangstelling voor zaken die niet direct verklaarbaar zijn; ruimte, techniek, prehistorie, kunst.
• Logisch denken: ziet verbanden, patronen en kan relaties ontdekken en herkennen.
• Fantasie en creativiteit: is vindingrijk en bedenkt creatieve oplossingen, ook in spelsituaties.
• Symboolverkenning: is geïnteresseerd in functie en toepassing van cijfers en letters.
• Sterk geheugen: heeft een opvallend sterk geheugen.
• Aanpassingsvermogen: heeft snel door wat er verwacht wordt en kan zich gemakkelijk aanpassen.

Niet alle bovenstaande kenmerken zijn bij iedere kleuter met een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong aanwezig. Zie ze als aandachtspunten die je kunnen helpen om een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong in beeld te krijgen.

Naast het alert zijn op de signalen van mogelijke begaafdheid, kun je ook gebruik maken van signaleringsinstrumenten voor begaafdheid. Deze instrumenten maken gebruik van vragenlijsten die door de leerkracht, maar ook door de ouders, worden ingevuld. Voorbeelden hiervan zijn knappe kleuters, DHH-PO en SiDi. Via talentstimuleren.nl is een gratis instrument beschikbaar om een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong bij kleuters vroegtijdig in beeld te krijgen.

Uitdagende leeromgeving creëren

Wil jij aan de slag met het bieden van een uitdagende leeromgeving, ook in de ogen van een kleuter met een ontwikkelingsvoorsprong, dan is het boek “Kleuters die nét iets meer kunnen” van Ann Meersman en Kirstin Stroobrandt (2018) een aanrader. Dit boek bevat naast uitleg over wat een ontwikkelingsvoorsprong bij kleuters kan inhouden meer dan 400 tips om een uitdagende leeromgeving te creëren.

Enkele tips uit dit boek:

• Geef kleuters de kans om verschillende materialen met elkaar te combineren in de bouwhoek. Op deze manier wordt het een uitdaging om op zoek te gaan naar de verschillende technische mogelijkheden van de verschillende materialen. Welke materialen heb je nodig om de verschillende bouwmaterialen met elkaar te kunnen verbinden? Teken eerst een bouwplan en bouw het daarna na. Kan een andere kleuter jou tekening nabouwen?
• Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong hebben vaak de behoefte aan uitdagend(er) materiaal in de poppenhoek. Vaak hebben deze kleuters allerlei ideeën in hun hoofd die ze willen uitwerken (b.v. pannenkoeken bakken) maar missen vervolgens de materialen om dit te kunnen doen. Daag deze kleuters uit door ze de ontbrekende materialen zelf te laten maken. Laat ze een pannenkoek van papier knippen. Hoe groot moet de pannenkoek worden om in de pan te passen? Hoeveel moeten er gemaakt worden? Wat komt er op de pannenkoeken? Hoe kunnen we dat maken?
• Maak gebruik van denksleutels in een (kring)gesprek. Denksleutels zijn sleutels met daarop een vraag of opdracht die kinderen aanzet tot creatief, analytisch en praktisch denken. De denksleutels zijn te gebruiken voor peuters en kleuters. In totaal zijn er 20 denksleutels ontwikkeld met voorbeeldvragen. Je kunt deze sleutels gratis downloaden opswvpo3006.nl.

Bakx, A., de Boer, E., van den Brand, M., & van Houtert, T. (2016). werken met begaafde leerlingen in de klas. pedagogische sensitiviteit als leidraad. Assen: Uitgeverij Koninklijke van Gorcum.

Hodzelmans, A. (2019). Denksleutels voor kinderen die extra uitdaging nodig hebben. Retrieved January 8, 2020, from https://www.swvpo3006.nl/dit-zijn-denksleutels/

Janson, D., & Creemers, M. (2016). Kwaliteitskaart Kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong. Den Haag: School aan zet.

Meersman, A., & Stroobrandt, K. (2018). Kleuters die nét iets meer kunnen (2nd ed.). Leuven: Uitgeverij Acco.

SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. (2018). Intakevragenlijst Kleuters. Retrieved January 8, 2020, from https://talentstimuleren.nl/thema/stimulerend-signaleren/hulpmiddel/4548-intakevragenlijst-kleuters

SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. (2019). Talenten van jonge kinderen zien en begeleiden. Retrieved January 8, 2020, from https://talentstimuleren.nl/thema/talentontwikkeling/hulpmiddel/4607-talenten-van-jonge-kinderen-zien-en-begeleiden