door

Tamara Wally

Afscheid van de oudste kleintjes

Het eind van het schooljaar komt weer in zicht. Dat betekent dat er in de kleutergroepen weer afscheid wordt genomen van de kinderen die na de zomer naar groep 3 gaan. Maar ook de zogenaamde 3+ groepen in de kinderopvang zwaaien regelmatig kleuters uit die naar de basisschool vertrekken. Hoe begeleid je jonge kinderen bij het afscheid nemen?

Groepssfeer is bepalend

De eerder verschenen blog ‘Een hechte groep maken na de zomervakantie’ ging in op de verschillende fases van groepsvorming: forming, norming, storming performing en adjourning. De groepsdynamiek die bij deze fases hoort, heeft vooral betrekking op groepen met een redelijk vaste samenstelling. Denk hierbij aan peuter- en kleutergroepen waarbij dezelfde kinderen een langere periode samen zijn. De afronding van een schooljaar staat in het teken van de laatste groepsdynamische fase: afscheid nemen (adjourning).

De manier waarop kinderen omgaan met die laatste fase hangt samen met de sfeer en het functioneren van de groep. Groepsfunctioneren is belangrijk voor de emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen [1]. Als kinderen op een positieve manier met elkaar omgaan, draagt dit bij aan het coöperatief leren. Kinderen laten dan meer prosociaal gedrag en minder probleemgedrag zien. Ze zijn meer betrokken bij elkaar, wat ervoor zorgt dat ze ook meer gemotiveerd en betrokken zijn bij activiteiten [1]. De groep bevindt zich dan in de fase van performing.

Positieve en negatieve groepssfeer

Grofweg kunnen we twee soorten groepen onderscheiden: positieve en negatieve groepen. In een negatieve groep is de sfeer niet erg prettig. Veel kinderen spelen en werken bijvoorbeeld liever alleen en er zijn weinig vriendschappen. Ook competitie, strijd en ruzie komen in een negatieve groep vaker voor. Er is veel storend gedrag en kinderen nemen dit van elkaar over. In een negatieve groep kunnen de kinderen het afscheid als een opluchting ervaren. Het is voor hen vooral fijn om sommige kinderen achter zich te laten en opnieuw te beginnen in een andere groep.

In een positieve groep is de sfeer veilig en prettig. De kinderen spelen de kinderen graag samen, helpen elkaar, er zijn vriendschappen en bij conflicten merk je dat de kinderen die graag willen oplossen. Er is weinig storend gedrag. En wanneer het er is, kun je het makkelijk bijsturen of de kinderen spreken elkaar er op aan. Hoewel die fijne sfeer prettig is, kan het de fase van afscheid juist lastiger maken.

Moeite met afscheid: hoe herken je het?

Kinderen die begrijpen dat de groep zoals hij nu is, ophoudt te bestaan en dat ze in een nieuwe groep komen, kunnen dit jammer of spannend vinden. Een nieuwe groep brengt onzekerheid en vragen met zich mee. Met wie kan ik straks spelen? Hoe werkt alles op die nieuwe school of in die nieuwe klas?
Het is belangrijk om alert te zijn op kinderen die moeite hebben met het naderende einde. Voorbeelden van signalen zijn:

• Veel vragen stellen over de nieuwe situatie.
• Verdriet, regelmatig huilen.
• Weerstand, snel boos worden.
• Onrustig gedrag, oplopende spanning.
• Ineens ruzie steeds maken met kinderen waarmee ze eerder goed konden opschieten.
• Moeilijk komen tot oplossingen bij conflicten, de discussie blijven aangaan.
• Zich ineens niet meer aan de regels van de groep houden.

Wanneer duidelijk is dat een kind het lastig vindt om met de afrondingsfase om te gaan, is het raadzaam om ouders te vragen of ze dit in andere situaties herkennen. Hoe neemt het kind bijvoorbeeld afscheid na een speelafspraakje? Of hoe eindigt een weekendje weg met familie? (Zegt het vriendelijk gedag en bedankt het voor het spelen, of eindigt het ook vaak met ruzie, tranen of lastig gedrag?) Als het gedrag herkenbaar is, kun je samen afstemmen hoe je het kind het beste kunt helpen. Het naderende einde aankondigen, vertellen en voordoen hoe je op een fijne manier afscheid neemt, kan hierbij al helpen.

De overgang goed begeleiden: wennen en afscheid nemen

De overgang naar een nieuwe groep bestaat uit twee onderdelen: afscheid nemen van de huidige situatie en wennen aan de nieuwe situatie. Het is goed om aan beide aandacht te besteden.

Voor sommige kinderen kan het prettig zijn om in kleine stapjes te wennen aan een nieuwe situatie. Ze kunnen dan alvast een kijkje nemen in een andere groep of af en toe een ochtend meedraaien. Zeker wanneer de overstap van groep groot is (bijvoorbeeld van de peutergroep naar de school, of van groep 2 naar 3) en kinderen met nieuwe routines en gewoontes te maken krijgen, is het belangrijk om een kijkje te nemen in de nieuwe groep. Het helpt kinderen om een beeld te vormen van de nieuwe situatie. Ook het laten zien en bespreken welke bekende routines er in de nieuwe klas ook zullen zijn, geeft hen houvast en zekerheid. Denk aan de vinger opsteken, jas ophangen, opruimen, spelen op het plein, etc. Let op: Voor sommige kinderen kan geleidelijk wennen juist heel verwarrend zijn. Een duidelijke overgang werkt dan prettiger. Kijk bij jonge kinderen daarom altijd goed naar het gedrag en de signalen, om per kind een passende aanpak vast te stellen.

Om op een goede manier afscheid te nemen van de huidige groep, zijn rituelen waardevol. Ze markeren het moment van afscheid en geven de kinderen houvast, veiligheid en duidelijkheid. Voorbeelden zijn trakteren, samen het lokaal opruimen en afscheidsliedjes zingen. Ook zijn er scholen die bijvoorbeeld een afscheidsfeestje of picknick organiseren voor de oudste kleuters. Andere ideeën zijn:

• Knutselwerkjes verzamelen en meegeven. Neem bij het afscheid van een kind van een peutergroep gelegenheid om de werkjes samen te bekijken. Je kunt het kind een werkje laten kiezen waar het trots op is en deze aan de groep laten zien. Ook bij het afscheid van groep 2 kun je in de kring een rondje maken en kinderen iets laten vertellen over hun favoriete werkje. Je blikt op deze manier terug op het spelen en werken in de groep en zet elk kind even in het zonnetje.
• Tekening als terugblik. Laat kinderen een tekening maken waarmee ze terugblikken op het schooljaar en de groep. Ze kunnen (eventueel samen, op een groot vel) een groepstekening maken, maar zelf ook activiteiten tekenen die ze samen deden of plezierig vonden.
• Speels ritueel. Een vrolijk ritueel kan een manier zijn om van het afscheid een leuk moment te maken. Denk bijvoorbeeld aan het uitzwaaien van een kind dat voor het laatst is door het door een haagje van bellenblazende kinderen te laten lopen, of via de glijbaan ‘naar de nieuwe groep glijden.’ Of deze juf, die haar kleuters na een knuffel uit het raam laat stappen.

De fase van afscheid is dus een belangrijk moment waarin jonge kinderen veel kunnen leren. Hoe begeleid jij jouw groep dit schooljaar bewust naar de eindstreep?

Referenties

Meer lezen?

Marianne Luitjes en Ilona de Zeeuw-Jans (2017). Ontwikkeling in de groep. Groepsdynamica bij kinderen en jongeren. Bussum: Uitgeverij Coutinho.

Kees van Overveld (2012). Groepsplan gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Uitgeverij Pica.

Liesbeth Schreuder & Corian Messing (2012). Werken met groepen. Wat zijn de basisbehoeften van kinderen in een groep. Utrecht: NJI.