Lezen in tekstloze prentenboeken, hoe kan dat?

Reis naar de maan

Juf Noor heeft een boek helemaal opengevouwen, zodat ze de achterkant en de voorkant van het boek kan laten zien. Ze kijkt de kinderen onderzoekend aan en vraagt: ‘Wat is dat hier?’
Abi: ‘Dat is deur en hier is telefoon.’
Juf Noor: ‘Dat is een heel bijzondere deur, met knopjes en een scherm. Het lijkt wel op een telefoon…’
Billy: ‘En hier is een raket!’
Juf Noor: ‘Ja, ik zie ook een raket!’
Billie: ‘Wauw! Dat is de ruimte!’
Juf Noor: ‘Zou dit een ruimteschip zijn? En wie stapt er aan boord van het ruimteschip?’
Abi: ‘Kinderen.’
Juf Noor: ‘Ja, allemaal kinderen, met een speciaal pak aan. Een ruimtepak! Wat gaan ze doen, denk je?’
Billie: ‘Vliegen, zoef! Door de lucht!’
Juf Noor: ‘Ja, misschien gaan ze vliegen naar de ruimte. Zullen we de titel van het boek lezen om te weten te komen waarover het boek zal gaan? Er staat hier “Reis naar de maan”.’
Abi: ‘Ja, naar de maan!’
Juf Noor: ‘Kan dat wel? Kan je naar de maan reizen? Zal ik het boek opendoen om te weten wie er op reis gaat naar de maan?’

In de groep van juf Noor gaan de kinderen samen op ontdekking in het boek ‘Reis naar de maan.’ Ook al hebben niet alle kinderen het Nederlands als moedertaal, toch zijn de kinderen voortdurend aan het woord. Voorlezen uit tekstloze prentenboeken is een ontdekkingsreis die je samen maakt.

Waarom tekstloze prentenboeken van meerwaarde zijn in jouw groep

Het lijkt misschien wat tegenstrijdig, maar tekstloze prentenboeken zijn heel waardevol voor de taalontwikkeling van kinderen. Doordat er geen ‘juist antwoord’ in de tekst staat, bieden deze boeken kansen om de kinderen zelf het woord te laten nemen [1,2].

Aan de slag met tekstloze prentenboeken

Zoals bij elk boek zijn er verschillende manieren waarop je een tekstloos prentenboek kunt lezen. Juist omdat er geen tekst staat, heb je de vrijheid om het verhaal, samen met de kinderen, te voelen, te begrijpen en vorm te geven. We hebben onze tips hieronder samengevat:

Voorbereiding

• Zorg ervoor dat je het verhaal een beetje kent, zodat je alvast na kunt denken over de woorden die je zou willen gebruiken en wanneer je de kinderen vragen zou willen stellen.

Voor het lezen

• Start net als juf Noor bij het verkennen van de kaft van het boek. Waar zou het boek over gaan?
• Stel je samen met de kinderen open en onderzoekend op.
• Stel vragen die de kinderen aan het denken zetten en waarmee je ze uitnodigt om taal te gebruiken.
• Bespreek de kenmerken van het boek: is het een groot boek, eerder klein, dik, zwaar, harde kaft, met flapjes, … ?.

Tijdens het lezen

• Neem rustig de tijd om samen met de kinderen te kijken en ontdekken.
• Laat ruimte voor spontane reacties.
• Blijf ook tijdens het lezen vragen stellen.
• Laat de kinderen de afbeeldingen onderzoeken.
• Laat de kinderen meningen en ervaringen uitwisselen.
• Hou kinderen betrokken bij het boek door ‘te bekrachtigen en uit te breiden’. Denk bijvoorbeeld aan juf Noor die de inbreng van Abi herhaalt en uitbreidt door te zeggen dat het een bijzondere deur is, met knopjes en een scherm dat lijkt op een telefoon.

Na het lezen

• Als het boek uit is, kun je het dichtklappen en de kinderen uitnodigend aankijken om spontane reacties uit te lokken.
• Vertel wat je zelf van het verhaal vond en vraag wat de kinderen ervan vonden.
• Blijf ook tijdens deze fase vragen stellen.
• Ga eventueel terug op zoek naar details in het boek.
• Praat na over grappige of interessante stukjes, of zaken die de aandacht extra hebben getrokken.
• Probeer aan te sluiten op de beleving van de kinderen.

Andere manieren om een tekstloos prentenboek te lezen

Er zijn nog veel meer manieren om samen een tekstloos prentenboek te lezen. Denk bijvoorbeeld aan de volgende oefeningen als je een tekstloos prentenboek gebruikt:

• Wijs kinderen belangrijke details uit het verhaal aan. Je kunt beschrijven wat er te zien is en de kinderen uitnodigen om mee te kijken en vertellen.
• Je kunt ook focussen op specifieke details (zoals kleuren, kleding, gezichtsuitdrukkingen). Je kunt er ook voor kiezen om speciale geluiden (bijvoorbeeld diergeluiden) te gebruiken of om te praten over het gedrag van personages.
• Bedenk een verhaal bij het boel en vertel dit zoals een schrijver dat zou doen: “Op een mooie, zonnige lentedag …”
• Bedenk een gesprek bij het boek waarbij je één of verschillende personages naspeelt. Op deze manier kun je personages meer tot leven wekken.

Denk ook aan de volgende opdrachten om kinderen meer te betrekken tijdens het voorlezen:

• Bedek delen van de illustraties en laat kinderen raden wat er verstopt is.
• Laat kinderen bepaalde details zoeken en aanwijzen in de prenten.
• Laat kinderen geluiden of bewegingen nadoen.
• Laat kinderen de namen van personages verzinnen.
• Laat kinderen (delen van) een gesprek bedenken.

Met deze opdrachten kun je kinderen zelf meer het voortouw laten nemen doordat ze zelf het verhaal kunnen bedenken of vertellen. Je wandelt zo samen met hen door het boek en speelt in op de reacties van de kinderen. Wat wijzen ze aan? Wat vertellen ze? Wanneer lachen ze?

Boeken in alle talen

Tekstloze prentenboeken vind je in alle uithoeken van de wereld. Het kan leuk zijn om op zoek te gaan naar tekstloze prentenboeken van tekenaars uit andere landen. Bovendien kunnen tekstloze prentenboeken ook fijn zijn voor ouders met een andere thuistaal, omdat er geen tekst in staat, kunnen deze prentenboeken in alle talen worden voorgelezen.

Verder lezen?

• https://www.helbling.com/int/en/blog/quick-guide-to-childrens-books-2-silent-books
• https://glli-us.org/2021/02/01/silent-books/
• https://docplayer.nl/34468029-Ontmoetingen-met-silent-books-rencontre-avec-des-albums-muets.html
• https://www.kpz.nl/publicaties/tekstloos-maar-kansrijk-faq/
• Vanparys, S., & Vansteelandt, I. (2022). Interactief voorlezen doe je zo! FONS Magazine, 18, 20–23.
• https://kleutergewijs.wordpress.com/2022/02/02/een-koffer-vol-rijke-teksten/
• En zet voor jezelf zeker “Een halve hond heel denken. Een boek over kijken.” (Joke van Leeuwen, uitg. Querido) op je leeslijst. Joke van Leeuwen vertelt in dit boek op humoristische wijze hoe we doorgaans kijken naar de dingen, hoe anderen ons kijken beïnvloeden én hoe we vaak meer (kunnen) zien dan we zien.
• Tot slot nog een inspirerende boekenlijst op Pinterest.

Bronnenlijst

1. Chaparro-Moreno, L. J., Reali, F., & Maldonado-Carreno, C. (2017). Wordless picture books boost preschoolers’ language production during shared reading. Early Childhood Research Quarterly, 40, 52–62.
2. Schick, A. R., Scarola, L., Niño Silvia, & Melzi, G. (2021). Beyond the written word: the role of text on preschool teachers’ book sharing styles. Journal of Early Childhood Literacy, 1-25.

*Deze blog van Inge Umans, Jona Hebbrecht, Wenckje Jongstra en Iris Vansteelandt is oorspronkelijk geplaatst op onze zusterblog Kleutergewijs. Het blogbericht is vertaald en bewerkt door Eline de Groot.

Inge Umans
leesbevorderaar www.rodedraad.be, schoolcoach in het traject #iedereenvoorlezen

Jona Hebbrecht
Lerarenopleider en onderzoeker Hogeschool Odisee, leesexpert Iedereen Leest en daar o.a. schoolcoach in het traject #iedereenvoorlezen 

Wenckje Jongstra
Associate lector Taalstimulering bij het Kennis- en Innovatiecentrum van Hogeschool KPZ (Nederland)

Iris Vansteelandt
Lerarenopleider en onderzoeker AP Hogeschool, postdoctoraal medewerker onderzoeksgroep Taal, leren, innoveren (UGent), leesexpert Iedereen Leest en daar o.a.
schoolcoach in het traject #iedereenvoorlezen