Blog
Kleutertoetsen, het zou verboden moeten worden?!
Sinds 2013 zijn de kleutertoetsen niet meer verplicht en is dit geschrapt uit het inspectiekader [1]. Per 1 augustus 2022 worden de kleutertoetsen zelfs helemaal afgeschaft. Dit heeft het kabinet mede in reactie op kritiek vanuit het werkveld op de kleutertoetsen besloten. Passen deze toetsen inderdaad niet goed bij het leren en ontwikkelen van kleuters of is er ook wat anders aan de hand?
Sprongsgewijze ontwikkeling van kleuters
Kleuters ontwikkelen zich spelenderwijs en in sprongen. Voor leerkrachten is het belangrijk om deze ontwikkeling goed te kunnen volgen, om zo goed aan te kunnen sluiten bij de zone van naaste ontwikkeling. Maar veel leerkrachten zijn ontevreden met de huidige schoolse kleutertoetsen die worden gebruikt om de ontwikkeling in kaart te brengen. De afnamevorm, een toetsboek met opgaven, is te schools en past volgens hen niet goed bij de manier waarop kleuters leren en zich ontwikkelen. Ook geven zij aan dat de toetsen teveel een momentopname zijn en daarmee een vertekend beeld geven. Bovendien zijn er bezwaren tegen de normering van deze toetsen, waarbij de individuele scores van een kleuter worden afgezet tegen landelijke gemiddelden. Op basis van de scores op de toets wordt een kleuter ingedeeld in een bepaalde niveaugroep, variërend van de twintig procent best presterenden tot de twintig procent zwakst presterenden. Deze vorm van normeren doet volgens de leerkrachten onvoldoende recht aan het feit dat kleuters zich sprongsgewijs ontwikkelen.
Ontwikkeling van kleuters wel blijven volgen
In reactie op deze kritiek heeft ook het kabinet aangegeven dat deze vorm niet past bij de ontwikkeling van kleuters en heeft daarom besloten om de kleutertoetsen af te schaffen per 1 augustus 2022. Van de scholen wordt wel verwacht dat zij de ontwikkeling van kleuters systematisch blijven volgen, zodat zij hun onderwijsaanbod daar zo goed mogelijk op kunnen aansluiten. Scholen bepalen sinds 2013 zelf hoe zij de ontwikkeling volgen, bijvoorbeeld met observaties of met een schoolse toets die de taal- en rekenontwikkeling in kaart brengt. Leerkrachten kunnen aan de hand van observaties, gesprekjes of spelletjes nagaan hoe de kleuters ervoor staan. Na 1 augustus 2022 mogen de scholen alleen nog de door de Expertgroep PO goedgekeurde observatie-instrumenten bij kleuters gebruiken.
Kleutertoetsen geven een beperkte indicatie van het niveau
De vraag is of deze afschaffing wel terecht is: gooien we zo niet het kind met het badwater weg? De Universiteit Groningen deed onderzoek naar hoe scores op de kleutertoetsen zich verhouden tot latere uitkomsten en hoe leerkrachten de bruikbaarheid van deze toetsen ervaren [2]. De conclusie is dat de kleutertoetsen een beperkte indicatie kunnen geven van het niveau van een kind. Verder lijken de scores van de toetsen niet stabiel genoeg om inzicht te krijgen in hoe een kleuter zich verder zal ontwikkelen. Er komen vaak grote sprongen en verschillen in de scores van een kind voor.
Ondergemiddelde scores zijn geen onvoldoende scores
Naast dat de kleutertoetsen een beperkte indicatie geven van het niveau van de kleuters, lijkt er ook iets anders aan de hand te zijn. Vanuit het onderzoek scoorden de kleuters vaker hoger op de toetsen dan je zou mogen verwachten. En opvallend weinig scores van de kleuters vielen in de laagste categorie van scores. (Cito heeft de kleutertoetsen zo genormeerd dat in alle vijf niveaus van scores ongeveer twintig procent van de leerlingen zit). Er bleek iets aan de hand te zijn met het gebruik van de toetsen door de leerkrachten. Uit het onderzoek bleek dat leerkrachten vaak hun best lijken te doen om de kleuters hoger te laten scoren op de toetsen, bijvoorbeeld door vooraf gericht te oefenen. Dit gebeurt vaak uit de beste bedoelingen, maar de gedachte die er achter zit klopt niet. Er heerst vaak het idee dat, zodra kinderen ondergemiddeld scoren bij een toets, dit ook onvoldoende is. Echter, vanuit de praktijk kan je aannemen dat 20% van je groep in de laagste groep scores valt. Dit is dus heel normaal. Het gevolg is echter dat Cito de algemene toetsnormen steeds weer omhoog bijstelt. Zo wordt de toets steeds moeilijker en zo raakt het onderwijs steeds meer gericht op de toets.
De meerwaarde van gestructureerde observaties
Het doel van de kleutertoetsen is om het niveau van de kinderen in kaart te brengen en niet zoals het nu heel vaak gebruikt wordt, om te zorgen dat alle kinderen zo goed als mogelijk scoren op de toets. Dit is statistisch gezien ook niet reëel en niet de bedoeling van een toets. Uit het onderzoek blijkt dat leerkrachten graag willen dat hun klas gemiddeld of bovengemiddeld scoren en zien het als falen als hun klas onder het gemiddelde scoort. Dit is natuurlijk een heel mooi streven, maar niet elke klas is gemiddeld en dat hoeft ook niet. Toch voelen leerkrachten druk, vaak ook van buitenaf, om alle kinderen op gemiddeld niveau te krijgen. Vanuit het onderzoek wordt er daarom gepleit voor toetsen c.q. observaties waarbij de beoordeling op kenmerken (criteria) wordt gebaseerd, in plaats van op normen (waar je aan moet voldoen). Bij deze vorm van gestructureerde observaties wordt de expertise van de leerkracht veel meer meegenomen en kunnen observaties ook in meer natuurlijke situaties, bijvoorbeeld tijdens spel, worden gedaan. Het is wel belangrijk dat de observaties gestructureerd zijn. De leerkracht let dan namelijk zo heel gericht op bepaalde ontwikkelingsaspecten, op bepaalde momenten en bij bepaalde leerlingen. Zo wordt ervoor gezorgd dat alle leerlingen systematisch gezien en gevolgd blijven worden, zodat het onderwijsaanbod daar zo goed mogelijk op aansluit. Juist ook in deze tijd heel belangrijk!
[1] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2018/07/06/geen-toetsen-meer-voor-kleuters
[2] https://www.rug.nl/research/portal/nl/publications/a-captivating-snapshot-of-standardized-testing-in-early-childhood(8b6bc07d-bf07-4f18-8f22-aaaacfdb715d).html
