Blog
Het gezin als basis voor taal
Marthe Schalekamp-Beijens, Innovatie- en organisatieadviseur CED-Groep
Op babygroep De Zeepaardjes liggen twee baby’s van 7 maanden aandachtig te luisteren naar pm’er Saar. Zij zingt een liedje over de lente en de lammetjes die geboren worden. Wanneer het liedje afgelopen is, beginnen Jip en Fallou druk te trappelen met hun beentjes. Saar ziet dit en zegt: “Vonden jullie het een mooi liedje over de lammetjes? Willen jullie dat ik hem nog een keertje zing? Ja? Oke!” en ze begint opnieuw met zingen.
Als jonge kind professionals weten we allemaal hoe belangrijk het is om tegen baby’s te praten, liedjes te zingen en verhalen voor te lezen. Dit vormt namelijk de basis voor een goede taalontwikkeling en helpt kinderen om op latere leeftijd mee te komen op school en in de maatschappij [1, 2]. Een goede taalvaardigheid zorgt ervoor dat kinderen hun emoties kunnen uitdrukken en anderen begrijpen. Ook heeft het een positief effect op vriendschappen en gezondheid in hun verdere leven [3]. De rol van ouders in de taalontwikkeling van baby’s is groot, zij brengen namelijk de meeste tijd thuis door. Het taalaanbod thuis sluit alleen niet altijd aan bij de taalvaardigheden die kinderen nodig hebben [4].
Fundament van de taalontwikkeling
De eerste kennismaking met taal vindt al plaats in de buik. Nog voor de geboorte zien we dat baby’s in de buik reageren wanneer zij hun moeder horen praten [5]. In de eerste levensjaren wordt het fundament gelegd voor de taalontwikkeling. Kinderen zijn in de eerste 6 jaar van hun leven het meest gevoelig voor taal. Dit is dan ook een cruciale fase waarin zij een taalbasis ontwikkelen waar zij de rest van hun leven op voortbouwen [4]. Stimulans, een rijk taalaanbod en aandacht zijn in deze vroege fase essentieel. Hoe beter aan deze voorwaarden wordt voldaan, hoe beter kinderen taal leren.
Nadat Saar het liedje voor de derde keer heeft gezongen, zegt ze: “We hebben ook een boekje over lammetjes, zal ik die eens erbij pakken? Het boekje staat hier in de kast”. Ze loopt naar de kast en Jip en Fallou volgen haar met hun hoofd. Saar gaat weer naast ze op de mat zitten en begint te lezen. Na een paar regels ziet ze dat Fallou naar het boekje grijpt en ze zegt: “Jullie willen natuurlijk ook graag de tekeningen zien, kijk dit is het lammetje en het lammetje eet gras. Mmm dat vindt het lammetje lekker.”
In een eerdere blog schreven we al dat een rijk taalaanbod zich kenmerkt door drie dingen: veel praten, de taal afstemmen op het kind en beurtwisselingen. Voor baby’s betekent dit bijvoorbeeld dat benoemen wat je doet en hierover uitleg geven, in korte en eenvoudige zinnen, erg waardevol is. Dit leert ze namelijk om de wereld om hen heen te begrijpen. Het steeds terug laten komen van dezelfde woorden is weer effectief voor het verrijken van de woordenschat [6,7].
Thuissituatie
Zoals aangegeven spelen ouders een hele belangrijke rol in de taalontwikkeling van kinderen. Om ouders hierin te adviseren en ondersteunen, krijgen zij van het consultatiebureau al het advies om samen met hun baby een prentenboek te bekijken en woordspelletjes te doen. Toch zijn deze rijke taalactiviteiten om verschillende redenen niet voor alle gezinnen vanzelfsprekend. Eén op de negen ouders van jonge kinderen is laaggeletterd (Stichting lezen & schrijven, 2022) en voor deze ouders kan een dagelijks ritueel zoals voorlezen als onplezierig worden ervaren. Maar ook stressoren als opvoedproblemen of armoede kunnen het voor ouders uitdagend maken om hun kinderen te ondersteunen in de taalontwikkeling [8]. Deze verschillen zijn invloedrijk. De vaardigheid van ouders beïnvloedt de taalontwikkeling van kinderen en hun latere schoolprestaties. Het is daarom van belang dat je als pm’er in gesprek bent met ouders over de situatie thuis en je betrokkenheid hierin toont.
Tijdens de overdracht vertelt Saar aan de vader van Jip dat zij een taal stimulerende activiteit heeft gedaan. “We hebben het boekje wel 3x gelezen en Jip bleef aandachtig luisteren en kijken! Ik heb het zo vaak gelezen omdat Jip door de herhaling het beste nieuwe woordjes leert. Hebben jullie thuis ook boekjes die je kunt lezen met Jip?”
Samen naar een taalrijke thuisomgeving
Het expertisepunt Basisvaardigheden heeft samen met ervaringsdeskundigen en experts uit de wetenschap en praktijk een publicatie gemaakt met tips voor professionals in de aanpak bij het versterken van taal bij gezinnen thuis. Volgens de onderzoekers is het noodzakelijk om samen met ouders de rijke taal te versterken. Maar hiervoor moet je je eerst verdiepen in het kind, het gezin en de communicatie- en opvoedingsstijl die gehanteerd wordt. Op die manier kun je waarderen wat er al is en hierop aansluiten en voortbouwen.
Daarnaast moet de focus liggen op plezier en interactie tussen ouder en kind. Taal leren kinderen immers het beste vanuit sociale interactie en spel [10]. Volgens Van der Pluijm kun je de interesse van het kind gebruiken als startpunt. Het gaat erom dat er plezier is in het spreken van taal. Dit kan tijdens alledaagse activiteiten zoals tijdens het spelen in de zandbak, aan tafel en tijdens het bed ritueel.
Taalschatten
Het initiatief Taalschatten heeft Vijf Gouden Taaltips ontwikkeld die ouders helpen om samen met hun kind aan taal te werken. De tips zijn voor alle ouders die in verwachting zijn of een kind tussen de 0 en 2 jaar hebben, en geven kennis en handvatten die ouders om hun kind de taalbasis te geven die ze nodig hebben:
- Maak contact
- Praat duidelijk
- Onderzoek samen
- Stel vragen
- Praat samen
Je kunt ouders helpen om de Vijf Gouden Taaltips in de praktijk te brengen. Er is een handleiding gemaakt waar je meer wetenschappelijke achtergrond kunt lezen en er zijn tips van professionals voor professionals verzameld om ouders te helpen de Gouden Taaltips uit te proberen.
Wanneer de vader van Jip aangeeft dat hij niet wist dat je al boekjes kon lezen met een baby, vertelt Saar dat het heel leuk en ook waardevol is om samen te lezen en liedjes te zeggen. Ze laat vader de poster zien met de Vijf Gouden Taaltips die op de groep hangt. “Zullen we eens samen naar die tips kijken?”
Referenties
[1] Emergence of the cortical encoding of phonetic features in the first year of life | Nature Communication [2] Language exposure and brain myelination in early development | Journal of Neuroscience [3] Law, J., Charlton, J., & Asmussen, K. (2017). Language as a child wellbeing indicator. Early Intervention Foundation, London. [4] De Bruijn, I., De Caluwe, M., Harmes, Y., Uijlenbroek, S., Jennekes, M., Niel, P., Thijssen, G. & Pieters, E. (2022). Het gezin als sleutel voor de ontwikkeling van taal. Samen met netwerkpartners op weg naar een gezinsgerichte aanpak taalvaardigheid. Stichting Schunk. [5] Marx, V. & Nagy, E. (2015). Fetal behavioral responses to maternal voice and touch. PLOS ONE, 10(6): e0129118. [6] Rowe, M. L. (2012). A longitudinal investigation of the role of quantity and quality of child-directed speech in vocabulary development. Child Development, 83(5), 1762-1774. [7] Rowe, M. & Snow, C. (2020). Analyzing input quality along three dimensions: Interactive, linguistic, and conceptual. Journal of Child Language, 47(1), 5-21 [8] Halewijn, E., et al., (2023). Een grote drempel is onwetendheid. Stichting Lezen en Schrijven. [9] Notten, N., & De Wijs, F. (2017). Een beeld van de laaggeletterde ouder: Een onderzoek naar achtergrondkenmerken, leesopvoeding en taalprestaties in laaggeletterde gezinnen. Amsterdam: Stichting Lezen. [10] Damhuis, R. & Litjens, P. (2003). Mondelinge communicatie. Drie werkwijzen voor mondelinge taalontwikkeling. Expertisecentrum Nederland